Istorijat
“Advokati su oni koji rješavaju sporove u procesima, oni, u građanskim i krivičnim stvarima, snagom svoje odbrane, dižu pala prava i podržavaju uzdrmana prava. Oni nijesu manje korisni ljudskom rodu od onih koji su spašavali svoju domovinu i svoje očeve svojom borbom i svojim ranama. Mi, poštujemo one koji nose štit i oklop, ali nijesu oni jedini koji se bore za naše carstvo. To čine i advokati, jer i oni, ti majstori sudnice, takođe se bore uzdajući se u snagu svoje slavne riječi, čime brane nadu, život i potomstvo onih koji pate.”
Prvi zakonodavni akt kojim je advokatura u Bosni i Hercegovini legalizovana i normativno uređena bio je ”Odvjetnički red za Bosnu i Hercegovinu„ iz 1883. godine. Prema ovome zakonodavnom aktu, koji je bio odraz koncepta centralizovane vlasti i od nje kontrolisanog cjelokupnog života u Bosni i Hercegovini, jednoj od pokrajina Austro-Ugarske monarhije, advokaturom su se mogli baviti samo “odvjetnici koje je imenovala oblast”, dok je disciplinski postupak bio u nadležnosti tzv. “karnostnog povjereništva” koje se obrazovalo od strane uprave i suda i koje je presudom odlučivalo o odgovornosti advokata i vrsti i visini kazne.
Po ovom zakonodavnom aktu advokat je imao “pravo da zastupa stranke pred svim sudovima i vlastima na čitavoj teritoriji, dakle i van sjedišta svoje kancelarije”. Međutim interesantna je odredba kojom je odvjetnicima iz Hrvatske bilo zabranjeno da se pojavljuju pred sudovima u Bosni i Hercegovini. Zakon obavezuje advokate da moraju “poštovati i čestitim vladanjem čuvati čast i dostojanstvo svoga stališa i ima u obće i napose nastojati da se naprama oblastim i njihovim službenikom ponaša pristojno”. U odnosu prema klijentima zakon propisuje obavezu advokata da zastupa i “pravo stranke svoje braniti protiv svakomu gorljivo, vjerno i zdušno” insistirajući posebno na savjesnosti advokata. Posebno se insistira na obavezi čuvanja poslovne tajne. Zakonom je utvrđena obaveza advokata da se prihvati i zastupanja i odbrane, posebno siromašnih stranaka, makar i besplatno.
Novi “Advokatski red za Bosnu i Hercegovinu” donijet je u februaru 1909. godine. Ono što je značajno za ovaj zakon, po čemu se on razlikuje od prethodnog, jesu odredbe koje advokaturi daju autonomiju. Ovim Zakonom je predviđena advokatska komora kao asocijacija svih advokata sa teritorije Bosne i Hercegovine. U nadležnosti komora spada postavljanje i razrješenje advokata kao i disciplinski postupak. Ovim je advokaturi Bosne i Hercegovine priznata autonomija, pa je tako advokatura kao profesionalna djelatnost postala priznata društvena snaga a njen uticaj i ugled su bitno povećani.
Zakon o advokatima Kraljevine Jugoslavije, koji je stupio na snagu 17. marta 1929. godine, sadržavao je rješenja koncipirana po najboljim srednjoevropskim uzorima toga vremena. Taj zakon je prvenstveno djelo poznatih onovremenih advokata angažovanih u političkim strukturama države, koji su, prije svega, voljeli i njegovali svoju profesiju. Advokatura u Jugoslaviji je ovim zakonom u slobodnom svijetu stekla dignitet nezavisne, autonomne staleške organizacije. Ta organizacija je mogla, ne podliježući autoritetu vlasti, da se u punom smislu stanu u zaštiti ljudskih prava i interesa. Mnogi su u njoj vidjeli najpouzdanijeg zaštitnika od moći pojedinaca i institucija vlasti koji bi opstruisali ili uskratili prava građaninu. Zakonom je tako deklarisano da će “visoki poziv advokata, odbrana slobode, časti i imanja, uvijek biti najvažnija dužnost njihova”.
Načelo autonomije advokature iskazivalo se time da advokat nije pod osobitom vlašću državnih upravnih organa. Skupni interesi i vršenje nadzora nad radom advokata je domen advokatske organizacije, koja ima javno – pravni značaj, kao vršilac jednoga dijela upravne vlasti države.
I Kraljevina Jugoslavija i advokatura u njoj uživala je znatne simpatije zapadnih zemalja. Na osnovu statusa i stava o advokaturi jugoslovenska advokatura biva primljena u redove osnivača Međunarodne unije advokata. Na prvom kongresu Međunarodne unije advokata u Briselu, koji je održan u Briselu 1929. godine, advokat Ljuba Stefanović, ugledni civilista iz Beograda, izabran je u Savjet Međunarodne unije advokata, kao predstavnik jugoslovenske advokature.
Na osnovu Zakona o advokaturi Federativne narodne republike Jugoslavije iz 1946. godine ponovo je uspostavljena organizacija advokata u Bosni i Hercegovini. Prvi predsjednik te komore je bio Bogdan Vidović, advokat iz Sarajeva. Vidno podizanje i unapređenje advokature nastupa tek donošenjem Zakona o advokaturi iz 1957. godine. No, tada je komunistička partija bila prepreka za uspostavljanje partnerskog odnosa između advokature i vlasti u Bosni i Hercegovini. To najbolje ilustruje obraćanje Đure Pucara – Starog članovima predsjedništva Saveza advokatskih komora Jugoslavije na Plenumu održanom u Sarajevu 1963. godine kada je istakao:
“Vidim da vaš Savez izvršava uspješno svoje zadatke. Ne treba da vas zabrinjava opadanje broja advokata i što mlađi pravnici ne dolaze u advokaturu. I sa ovim brojem se može zadovoljiti potreba građana za pravnom pomoći od advokata, jer će se vremenom smanjiti ta potreba, jer se privatni sektor inače gasi. Za krivice, pak, dosta je i ovoliko advokata. Dobro je što mladi kadrovi odlaze u druge pravne službe gdje su potrebni. Kod nas u Bosni i Hercegovini, stvari dobro stoje, vremenom će svu pravnu pomoć preuzeti pravne službe. Advokatura je odigrala svoju ulogu.”
U to vrijeme u Bosni i Hercegovini je bilo svega 160 advokata i manje od 10 advokatskih pripravnika.
Poslije političkih događaja 1970. godine i 1971. godine advokatura, njena organizacija i rad, u Jugoslaviji, pa tako i u Bosni i Hercegovini, našla se u novoj situaciji. U Bosni i Hercegovini 1971. godine donešen je Zakon o advokaturi prema kojem se advokatura organizuje na decentralizovanom samoupravnom principu. Formiraju se regionalne komore prema sjedištu okružnih sudova. Na osnovu Samoupravnog sporazuma o udruživanju u Zajednicu advokatskih komora Socijalističke republike Bosne i Hercegovine, organizaciju advokata, Komoru, su transformisali u samoupravnu zajednicu udruženog rada u oblasti društvenih djelatnosti. To je rezultat rada Partijskog aktiva advokata koji je formiran u Sarajevu 1971. godine. To i takvo organizovanje i rad advokata, kao uspjeh advokature u Bosni i Hercegovini, je prezentovano i na proslavi “50 godina Saveza advokatskih komora Jugoslavije”, koja je održana u Beogradu 14./15. 11. 1980. godine. Niko na tom skupu, osim delegata iz Bosne i Hercegovine, nije pridao nikakav značaj tim istupima i prijedlozima.
Poslednji zajednički skup advokata iz svih jugoslovenskih republika i pokrajina, proslava “60 godina Saveza advokatskih komora Jugoslavije”, održan je u Novom Sadu 9-og i 10-og novembra 1990. godine. Na tome skupu potencirana je zajednica, zajednički interesi, sloboda i prava čovjeka, kao i civilizacijski standardi u odnosima i između naroda i država. Bilo je izvjesno da je to poslednje okupljanje predstavnika članica Saveza advokatskih komora Jugoslavije.
Na advokaturu u Bosni i Hercegovini odrazili su se događaji u 1992-oj godini tako što su formirane dvije entitetske advokatske komore, Advokatska komora Republike Srpske i Advokatska komora Federacije Bosne i Hercegovine. Naime, advokati koji su imali sjedište advokatske kancelarije na teritoriji jednog entiteta konstituisali su advokatsku komoru tog entiteta.
Advokatska komora Republike Srpske je konstituisana i organizovana kao jedinstvena asocijacija advokata na osnovu Zakona o advokaturi Republike Srpske, koji je stupio na snagu 17. 11. 1992. godine. Taj zakon sadrži norme koje su u skladu i koje odražavaju najviše Evropske i međunarodne standarde o slobodi obavljanja advokatske djelatnosti i advokatskoj djelatnosti. Organizaciono i iskazivanjem u radu tih standarda dalo je rezultat. Advokatska komora Republike Srpske je punopravni kolektivni član Međunarodne unije advokata od 1. februara 2003. Godine, a od 28. novembra 2009. godine i član Vijeća advokatskih asocijacija i pravnih društava Evrope (Council of the Bars and Law Societies of the European Union – CCBE).
Vijeće advokatskih asocijacija i pravnih društava Evrope, CCBE, koje okuplja oko 1.000.000 advokata, je reprezentativna međunarodno priznata organizacija koja predstavlja advokatsku profesiju u Evropskoj uniji (EU) i Evropskoj ekonomskoj zajednici (EEZ). Etička pravila i pravila i standardi profesionalnog ponašanja CCBE su obavezujuća za advokatsku profesiju i prihvaćena od svih zemalja članica EU i EEZ. Ta pravila je 26. oktobra 2009. godine usvojila i Advokatska komora Republike Srpske.
Kao ravnopravna članica sa Advokatskom komorom Republike Srpske u CCBE primljena je i Advokatska komora Federacije Bosne i Hercegovine. Predsjednik Advokatske komore Republike Srpske, gospodin Jovan Čizmović, je imenovan za prvog predstavnika advokature Bosne i Hercegovine u CCBE i postao član PECO Odbora. PECO Odbor je odbor CCBE koji ima za cilj promovisanje Vladavine prava i podržava reformske procese u Centralnoj i Istočnoj Evropi.
Na Svečanoj sesiji CCBE održanoj 28. novembra 2009. godine u Briselu, predsjednica Vijeća Anne Brigitte Gammeljord je u čestitci predsjedniku Jovanu Čizmoviću istakla da je raduje saznanje o postojanju primjerne integrisanosti advokature Republike Srpske u zajednici, koja se iskazuje i u potpunoj partnerskoj saradnji sa zakonodavnom, izvršnom i sudskom vlašću u Republici Srpskoj.